UTANGULIZI
Mheshimiwa Spika,
Ofisi
ya Waziri wa Katiba na Sheria imeanzishwa kwa mujibu wa kipengele cha 12 cha
Nyongeza ya Waraka wa Rais uliochapishwa kama
Majukumu ya
Ofisi hii yameainishwa katika Tangazo la
Ukasimishaji wa Majukumu ya Kiuwaziri la mwaka 2010 (The Ministers [Assignment
of Ministerial Functions] Notice, 2010) lililochapishwa katika Gazeti la Serikali kama Tangazo la Serikali Na. 494A la tarehe 17
Desemba 2010. Kwa mujibu wa Nyongeza ya Pili ya Tangazo hilo, pamoja na
mengine, Ofisi ya Waziri wa Katiba na Sheria imekasimiwa majukumu ya masuala ya
kikatiba, uendeshaji na utoaji wa haki, uendeshaji mashtaka na haki za binadamu.
Mheshimiwa
Spika,
Majukumu
haya ni mazito katika hali ya kawaida, kwani mfumo wa kikatiba, haki za
binadamu na utoaji haki katika nchi yenye kufuata mfumo wa kidemokrasia ndiyo
roho ya mfumo mzima wa utawala. Mfumo wa kikatiba na wa utoaji haki ndio
unaotofautisha dola iliyoparaganyika (a failed
state) na dola inayoongozwa kikatiba (a
constitutional state) na utawala wa sheria (rule of law). Majukumu haya ni mazito zaidi katika nchi ambayo,
kama ilivyo nchi yetu, inatengeneza Katiba Mpya. Hapa, vile vile, mfumo
unaotumika kutengeneza Katiba Mpya ndiyo utakaotofautisha nchi hiyo kuwa a failed state, au kuwa nchi yenye mfumo
imara wa kikatiba na wa kisiasa. Kwa sababu hiyo, kwa vyovyote vile, majukumu
ya Wizara ya Katiba na Sheria ni mazito na yenye umuhimu mkubwa.
BUNGE
MAALUM NA HARUFU YA UFISADI
Mheshimiwa
Spika,
Vyombo vya
habari mbali mbali hapa nchini vimemnukuu Waziri wa Fedha Mh. Saada Salum Mkuya
akisema kwamba, hadi kuahirishwa kwake, Bunge Maalum limetumia zaidi ya
Shilingi bilioni 27. Kama kauli ya Waziri wa Fedha ni sahihi, kiasi hiki cha
fedha kitakuwa kikubwa kuliko fedha za matumizi ya kawaida ya Ofisi ya
Mwanasheria Mkuu, Divisheni ya Uendeshaji Mashtaka na Tume ya Haki za Binadamu
na Utawala Bora kwa ujumla wao kwa mwaka unaoisha wa fedha. Hiki sio kiasi
kidogo cha fedha katika nchi kama yetu ambayo shughuli mbali mbali za huduma za
jamii zimekwama kwa kukosa fedha.
Mheshimiwa
Spika,
Mwaka jana
wakati Bunge lako tukufu linajadili makadirio ya mapato na matumizi ya Wizara
ya Katiba na Sheria kwa mwaka wa fedha 2013/2014, Kamati ya Bunge ya Katiba,
Sheria na Utawala iliagiza kwamba bajeti ya Bunge Maalum “… iletwe Bungeni kwa ajili ya kujadiliwa na kupitishwa.” Kamati
ilitoa agizo hilo kwa sababu wakati Wizara ilikuwa imewasilisha Makadirio ya
Mapato na Matumizi ya Tume ya Mabadiliko ya Katiba, yaani Fungu 08, hakukuwa na
Fungu lolote linalohusu Bunge Maalum. Hii ni licha ya ukweli kwamba hadi
kufikia mwaka jana, tayari ilikuwa inajulikana kwamba kutakuwa na Bunge Maalum,
kwa sababu vifungu husika vya Sheria ya Mabadiliko ya Katiba vilikwishapitishwa
na Bunge lako tukufu.
Mheshimiwa
Spika,
Agizo la Kamati
ya Katiba, Sheria na Utawala lilipuuzwa mwaka jana kwani Serikali hii sikivu ya
CCM haikuleta makadirio ya mapato na matumizi ya Bunge Maalum kwa ajili ya
kujadiliwa na kuidhinishwa na Bunge lako tukufu. Na hata mwaka huu agizo hilo
limepuuzwa kwani hakuna makadirio ya mapato na matumizi ya Bunge Maalum ambayo
yameletwa kwa ajili ya kujadiliwa na kuidhinishwa na Bunge lako tukufu.
Ili
kuhalalisha vitendo vyake vya kupuuza agizo la Bunge lako tukufu, Waziri wa
Katiba na Sheria, Mheshimiwa Dkt. Asha-Rose Mtengeti Migiro, alidai mbele ya
Kamati kwamba “… masuala yote ya Bunge la
Katiba yapo chini ya Bunge Maalum la Katiba ambapo fedha kwa ajili ya Bunge
hili zinatolewa na Mfuko Mkuu wa Hazina.” Kwa jibu hili, Waziri alitaka kuiaminisha
Kamati kwamba hakukuwa na haja ya fedha za Bunge Maalum kujadiliwa na
kuidhinishwa na Bunge lako tukufu kwa sababu tu fedha hizo zilikuwa zinatoka
kwenye Mfuko Mkuu wa Hazina ya Serikali.
Hata hivyo, Mheshimiwa
Spika, baada ya kuonyeshwa kwamba fedha zinazolipwa kutoka kwenye Mfuko Mkuu wa
Hazina hazina budi kuidhinishwa na sheria iliyotungwa Bunge na matumizi yake
kuidhinishwa na Sheria ya Matumizi ya Serikali, sasa Waziri amebadili kauli na
kudai kwamba fedha za matumizi ya Bunge Maalum ziliidhinishwa na Bunge lako
tukufu!
Katika Majibu yake ya Hoja za Kamati ya Bunge ya
Katiba, Sheria na Utawala Wakati wa Kupitia Makadirio ya Wizara kwa mwaka wa
Fedha 2014/2015, Mheshimiwa Waziri amesema yafuatayo: “Bajeti ya Bunge Maalum ya shilingi bilioni 24.4 ilipitishwa na Bunge
katika mwaka wa fedha 2013/2014 kupitia Fungu 21 – Hazina kwenye kifungu cha
‘Special Expenditure.’ Serikali ilifanya hivyo kwa kutambua kwamba Bunge Maalum
lingeanza kazi zake katika mwaka huo wa fedha. Wakati huo mahitaji halisi ya uendeshaji
wa Bunge hilo yalikuwa hayafahamiki.”
Waziri
ameongeza kusema kwamba “kwa kutumia
uzoefu uliopatikana katika uendeshaji wa Bunge hilo, Serikali imetenga kiasi
cha shilingi bilioni 20.0 kwenye Fungu 21 – Hazina kwenye kifungu cha ‘Special
Expenditure’ katika mwaka wa fedha 2014/2015 ili kukamilisha kazi zilizosalia.”
Mheshimiwa
Spika,
Kauli za Waziri
wa Katiba na Sheria juu ya masuala yote yanayohusu bajeti ya Bunge Maalum
hazina ukweli wowote. Kwanza, kuhusu kiasi cha fedha kilichokwishatumika kwa
ajili ya Bunge Maalum. Kauli ya Waziri kwamba kiasi hicho ni shilingi bilioni
24.4 inapingana moja kwa moja na kauli iliyotolewa na Waziri wa Fedha ndani ya
Bunge Maalum.
Kwa mujibu wa
Taarifa Rasmi (Hansard) ya Majadiliano ya
Bunge Maalum ya Kikao cha Ishirini na Tisa cha tarehe 24 Aprili, 2014,
Mheshimiwa Saada Mkuya Salum, alisema yafuatayo kuhusu matumizi ya Bunge Maalum:
“Mheshimiwa Mwenyekiti, inasikitisha
kwamba hatutumii fursa hii, nasikitika tumechukua fedha, yaani kodi ya wananchi
ambayo kila siku wanalia na wameweza ku-sacrifice tunakwenda kwenye twenty seven billions kwa ajili ya session hii,
tumeweza ku-sacrifice kupeleka umeme
kwa wananchi, hususan vijijini.”
Mheshimiwa
Spika,
Kiasi kilichotajwa
na Waziri wa Fedha kinalingana na kiasi kilichotajwa na Waziri wa Nchi Ofisi ya
Waziri Mkuu, Sera, Utaribu na Bunge, Mheshimiwa William Lukuvi, aliyeiambia
Kamati ya Katiba, Sheria na Utawala kwamba hadi linaahirishwa tarehe 25 Aprili
mwaka huu, Bunge Maalum lilikwishatumia takriban shilingi bilioni 27.
Mheshimiwa Spika,
Bunge lako
tukufu linahitaji majibu ya kuridhisha kuhusu mkanganyiko huu katika kauli za
Waziri wa Katiba na Sheria na Mawaziri wenzake wa Fedha na Sera, Uratibu na
Bunge. Kwa sababu hiyo, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inaitaka Serikali hii
ya CCM ilieleze Bunge lako tukufu ni kauli ya Waziri yupi kati ya hawa watatu
ndiyo iaminiwe na kuchukuliwa kuwa ndiyo kauli sahihi na Bunge lako tukufu.
Aidha, kama
itajulikana kwamba mmojawapo kati ya mawaziri hawa watatu ametoa taarifa za
uongo kwa Kamati ya Bunge lako tukufu, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inaitaka
mamlaka ya uteuzi wao, yaani Rais wa Jamhuri ya Muungano, awawajibishe kwa
kuwafukuza kazi. Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inaamini kwamba Waziri
anayedanganya Bunge lako tukufu au Kamati zake sio tu analidharau Bunge, bali
pia anaidharau mamlaka ya uteuzi wake, yaani Rais. Vinginevyo Bunge lako tukufu
liambiwe kwamba Waziri huyo ametumwa na Rais kuja kudanganya Bunge.
Mheshimiwa
Spika,
Uongo wa pili
wa kauli ya Waziri wa Katiba na Sheria unahusu madai yake kwamba bajeti ya
Bunge Maalum iko kwenye Fungu 21 – Hazina. Uthibitisho wa uongo huu uko kwenye
Kitabu cha II cha Makadirio ya Matumizi ya Umma ya Huduma za Mfuko Mkuu kwa mwaka
wa fedha 2013/2014 kilichowasilishwa Bungeni mwaka jana; na Kitabu hicho hicho
kilichowasilishwa Bungeni mwezi huu kwa ajili ya mwaka wa fedha 2014/2015.
Katika Vitabu vyote viwili hakuna kifungu chochote kinachoitwa ‘Special
Expenditure’ au kasma yoyote inayohusu Bunge Maalum.
Aidha, hakuna
kifungu chochote chenye makadirio ya matumizi ya shilingi bilioni 24.4 kwa
ajili ya Bunge Maalum au kwa ajili nyingine yoyote katika Kitabu cha mwaka
2013/2014; na wala hakuna makadirio ya matumizi ya shilingi bilioni 20.0 kwa
ajili ya matumizi ya Bunge Maalum katika Kitabu cha mwaka 2014/2015. Na hata
kwenye Vitabu vya Makadirio ya Matumizi ya Maendeleo kwa mwaka wa fedha
2013/2014 na mwaka wa fedha 2014/2015, hakuna kifungu chochote kinachoitwa
‘Special Expenditure’ au chenye kiasi cha fedha kilichotajwa na Waziri wa
Katiba na Sheria.
Mheshimiwa
Spika,
Kama hakuna
vifungu vyovyote vya ‘Special Expenditure’ kwa ajili ya Bunge Maalum, na kama
hakuna kiasi chochote kilichoonyeshwa kwenye Vitabu vya bajeti, maana yake ni
kwamba Bunge lako tukufu halijaidhinisha bajeti yoyote kwa ajili ya Bunge
Maalum. Kwa kifupi, Waziri wa Katiba na Sheria amelidanganya Bunge lako tukufu,
na Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni itaona ajabu sana endapo Bunge lako tukufu
litaamua, licha ya ushahidi wote huu, kufunika kombe ili wanaharamu wapite!
Mheshimiwa Spika,
Katika Maoni
yake juu ya hotuba ya Waziri Mkuu Kuhusu Mapitio na Mwelekeo wa
Kazi za Serikali na Makadirio ya Matumizi ya Fedha ya Ofisi ya Waziri Mkuu na
Ofisi ya Bunge kwa Mwaka 2014/2015, Kiongozi wa Kambi Rasmi ya Upinzani
Bungeni, Mheshimiwa Freeman A. Mbowe aliliambia Bunge lako tukufu kwamba: “Fedha zote zilizotumika kwa ajili ya gharama mbali
mbali za Bunge Maalum hazikuidhinishwa na Bunge lako tukufu. Ukweli ni kwamba
hadi sasa Bunge lako tukufu halijui bajeti yote ya Bunge Maalum, halijui fedha
kiasi gani zimetumika kwa ajili ya matengenezo mbali mbali ya miundombinu ya
Bunge hili, au kwa ajili ya posho, mishahara na stahili mbali mbali za wajumbe
na watumishi wa Bunge Maalum hadi lilipoahirishwa tarehe 25 Aprili, 2014.
Aidha, Bunge lako tukufu halina ufahamu wowote juu ya gharama za Bunge Maalum
pale litakaporudi tarehe 5 Agosti, 2014, kuendelea kujadili Rasimu ya Katiba
Mpya.”
Katika hali
hiyo, Kiongozi wa Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni alitaka maswali yafuatayo
yapatiwe majibu:
(i)
Je, bajeti ya matumizi ya Bunge Maalum ni kiasi
gani na kwa ajili ya matumizi gani?
(ii)
Je, ni kiasi gani cha fedha hizo kimeshatumika hadi
sasa na kwa ajili ya matumizi gani?
(iii)
Je, ni nani aliyejadili na kupitisha bajeti hiyo?
(iv)
Je, ni Sheria gani iliyotungwa na Bunge lipi
iliyoidhinisha matumizi haya ya fedha za umma?
(v)
Je, ni lini na kwa waraka gani Mdhibiti na Mkaguzi
Mkuu wa Hesabu za Serikali aliidhinisha matumizi haya?
Mheshimiwa Spika,
Maswali haya hayajapatiwa
majibu yoyote. Badala yake, Waziri wa Katiba na Sheria amelipa Bunge lako
tukufu sababu za kuuliza maswali mengine yafuatayo:
(a)
Je, ni ukurasa upi kati ya kurasa za 55-60 zenye
makadirio ya Fungu 21 – Hazina kwenye Kitabu cha II ambapo kuna kifungu cha
‘Special Expenditure’ chenye makadirio ya matumizi ya shilingi bilioni 24.4 kwa
ajili ya Bunge Maalum kwa mwaka wa fedha 2013/2014?
(b)
Je, ni ukurasa upi kati ya kurasa za 68-73 zenye
makadirio ya Fungu 21 – Hazina kwenye Kitabu cha II ambapo kuna kifungu cha ‘Special
Expenditure chenye makadirio ya matumizi ya shilingi bilioni 20.0 kwa ajili ya Bunge
Maalum kwa mwaka wa fedha 2014/2015?
(c)
Je, kati ya kauli yake kwamba hadi linaahirishwa Bunge
Maalum limekwishatumia shilingi bilioni 24.4, na kauli ya Waziri wa Fedha
kwamba Bunge hilo limekwishatumia shilingi bilioni 27, ipi ndiyo kauli ya
kweli?
(d)
Na mwisho, kama itajulikana kwamba kauli yake
kuhusu masuala yanayohusu bajeti ya Bunge Maalum ni ya uongo yuko tayari
kulinda heshima yake iliyobaki kwa kujiuzulu au atasubiri mamlaka yake ya
uteuzi imwajibishe kwa kumfukuza kazi kwa kulidanganya Bunge?
MAHAKAMA YA
TANZANIA
Mheshimiwa
Spika,
Ibara ya 4(2)
ya Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa tanzania, 1977, inaelekeza kwamba vyombo
vyenye mamlaka ya kutekeleza utoaji haki ni Mahakama ya Serikali ya Jamhuri ya
Muungano na Mahakama ya Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar. Ibara ya 107A(1)
inaweka wazi kwamba “mamlaka ya mwisho ya utoaji haki katika Jamhuri ya
Muungano itakuwa ni Mahakama.” Maoni haya yanahusu Mahakama ya Tanganyika kwa
sababu, mbali na Mahakama ya Rufani ya Tanzania, masuala ya mahakama sio mambo
ya Muungano.
Katika mwaka
wa fedha 2013/2014, Mahakama iliidhinishiwa shilingi bilioni 117.580 kwa ajili
ya matumizi ya kawaida. Kati ya fedha hizo, shilingi bilioni 86.600 zilikuwa
kwa ajili ya matumizi mengineyo na shilingi bilioni 30.980 kwa ajili ya
mishahara. Aidha, Mahakama iliidhinishiwa shilingi bilioni 42.716 kwa ajili ya
miradi ya maendeleo.
Kwa mujibu wa
Maelezo ya Makadirio ya Mapato, Matumizi ya
Kawaida na Mpango wa Maendeleo kwa Mwaka 2014/2015, hadi Machi 2014,
Mahakama ilikuwa imepokea shilingi bilioni 72.106, sawa na asilimia 61 (sio 56
zilizotajwa katika Maelezo!) ya fedha zilizoidhinishwa na Bunge lako tukufu. Kati
ya hizo, shilingi bilioni 36.253 au asilimia 42 zilikuwa kwa ajili ya matumizi
mengineyo, na shilingi bilioni 26.652 au asilimia 86 zilikuwa kwa ajili ya
mishahara.
Mheshimiwa
Spika,
Kwa upande wa
fedha za maendeleo, hadi kufikia Machi 2014, Mahakama ilikuwa imepokea shilingi
bilioni 5.508 au asilimia 13 ya fedha zilizoidhinishwa na Bunge lako tukufu.
Mahakama imeeleza katika Maelezo yaliyoletwa mbele ya Kamati kwamba kutopokea
fedha zilizoidhinishwa “kumeisababishia
Mahakama kuendesha shughuli zake kwa ugumu mkubwa.” Aidha, “mwenendo … wa upatikanaji wa fedha za
maendeleo umekuwa si wa kuridhisha na hivyo kuashiria kukwama kwa utekelezaji
wa miradi ya Mahakama ambayo mchakato wake umefikia ukingoni.”
NDIMI MBILI
ZA MAHAKAMA
Mheshimiwa
Spika,
Lugha
iliyotumika katika Maelezo ya Mahakama kuelezea matatizo ya kutopatiwa fedha
zinazoidhinishwa na Bunge lako tukufu ni ya kidiplomasia ambayo pengine ndiyo
lugha sahihi kwa mamlaka ya utoaji haki katika nchi. Hata hivyo, lugha hiyo
haitoi picha kamili na halisi ya ukubwa wa matatizo hayo, na inaweza kuwa
inapotosha ukweli wa hali halisi. Kwa mfano, Maelezo ya Mahakama yanadai kwamba
“… Mahakama ya Tanzania imepiga hatua
kubwa katika kuondoa mlundikano wa mashauri (backlog clearance) na kuonyesha
ongezeko kubwa la wastani wa uondoaji wa mashauri katika ngazi zote za Mahakama.…”
Hata hivyo, Taarifa ya Waziri inatoa picha kinyume kabisa. Hivyo basi,
kwa mujibu wa Taarifa ya Waziri, upungufu huu wa bajeti umesababisha “… kukwama kwa shughuli za uendeshaji na
usikilizaji wa mashauri na kusababisha kuongezeka kwa msongamano wa mahabusu na
wafungwa magerezani.” Vivyo hivyo tunaambiwa,
kama tulivyoambiwa miaka miwili iliyopita, kwamba “suala la usafiri kwa ajili
ya shughuli za Mahakama limepewa uzito unaostahili.” Ili kuthibitisha uzito huo
‘unaostahili’, Mahakama inatuambia kwamba “...
mwaka 2013/2014 Mahakama ilipanga kununua ... magari 218 na pikipiki 200 kwa
ajili ya kuimarisha ukaguzi na usimamizi wa shughuli za Mahakama.”
Hata
hivyo, kwa mujibu wa Maelezo hayo hayo ya Mahakama, “hadi sasa tiyari Mahakama imenunua magari ... 7 na imeingia mkataba wa
ununuzi wa magari mengine 211 na pikipiki 200 ambayo yanatarajiwa kupatikana
mwishoni mwa mwezi Juni, 2014.” Kwa maneno mengine magari saba au asilimia
3 ya matarajio ndiyo yaliyokwishanunuliwa na bado Mahakama inaona huu ni ‘uzito
unaostahili’!
Kwa upande
mmoja, Mahakama inatuambia kwamba umalizaji wa mashauri katika Mahakama ya Ardhi
ulikuwa asilimia 99, lakini kwa upande mwingine Wizara inatuambia “imeshindwa kufuatilia migogoro ya ardhi.”
Ulimi mmoja wa Wizara unaliambia Bunge lako tukufu juu ya “kuimarika kwa usimamizi na ukaguzi wa kazi za Mahakama kwa kuongeza
vitendea kazi na rasilimali watu.” Ulimi mwingine wa Wizara hiyo hiyo
unakiri mbele ya Bunge lako tukufu juu ya “kupungua
kwa imani ya wananchi kwa Serikali kutokana na kukosekana kwa huduma au huduma
hafifu”!
Mdomo mmoja
wa Wizara unasema kwamba ukaguzi wa Mahakama uliofanywa na viongozi wa Mahakama
ya Tanzania “… umesaidia kusikiliza maoni
na malalamiko mbalimbali ambayo yamesaidia kuboresha utendaji kazi katika
Mahakama husika.” Mdomo mwingine wa Wizara hiyo hiyo unakanusha kwa kusema
kwamba vikao vya Kamati za Maadili vimekwama hivyo “… kupelekea kuongezeka kwa malalamiko dhidi ya vyombo vya kutoa haki.”
Aidha, wakati
Mahakama inadai Mahakama imeendelea kuwapatia motisha na kuboresha maslahi ya
wafanyakazi kwa kuwapatia posho za masaa ya ziada, mikopo, zawadi wakati wa
sikukuu za kitaifa na za kidini, mafunzo na usafiri kazini; Wizara inakanusha
mambo hayo mazuri kwa kudai kuna “kupungua
kwa ari ya watumishi kufanya kazi”! Contradictions
hizi kati ya kauli za Wizara na taasisi yake kuu zinahitaji maelezo ya
kuridhisha kwa Bunge lako tukufu.
TAKWIMU
ZILIZOREMBESHWA
Mheshimiwa
Spika,
Mahakama ya
Tanzania imekuwa na matatizo mengi na sugu yanayotokana na ukosefu wa mgawo wa
kibajeti. Matatizo haya yanafahamika na tumeyazungumza sana katika Bunge hili
tukufu. Hata hivyo, takwimu zinazotolewa na Wizara na, hasa, Mahakama yenyewe
zinaleta tatizo lingine ambalo halihitajiki katika mazingira tuliyo nayo. Hili
ni tatizo la sexed up statistics,
yaani takwimu zilizorembeshwa. Kuna msemo wa Kiingereza kuhusu takwimu
unaosema: statistics are like a woman’s
bikini. What they reveal is interesting, but what they conceal is vital!
Yaani, takwimu zinafanana na vazi la kuogelea la mwanamke. Zinachokionyesha
kinapendeza, lakini zinachokificha ndiyo muhimu zaidi!
Msemo huu
unajidhihirisha katika takwimu zilizoletwa mbele ya Bunge lako tukufu na
Mahakama ya Tanzania juu ya utendaji kazi wake. Tunaambiwa, kwa mfano, kwamba
mwaka 2013 mashauri 168,068 ya aina zote yalisajiliwa. Hata hivyo, kwa mujibu
wa takwimu hizo, “… mashauri 182,237 (ya
aina zote) yalisikilizwa … na kutolewa hukumu kwa kipindi hicho na kubaki na
mashauri 100,109 (ya aina zote) … ilipofika Disemba, 2013.”
Hata kwa mtu asiyekuwa
na shahada ya uzamivu ya takwimu, kama ilivyo kwa Msemaji wa Kambi Rasmi ya
Upinzani Bungeni anayewasilisha Maoni haya, hesabu hizi za Mahakama ya Tanzania
zina walakini mkubwa. Haiwezekani kwa mashauri 168,000 kufunguliwa katika mwaka
mmoja, halafu mashauri 182,000 yasikilizwe na kutolewa maamuzi na bado yabaki
mashauri 100,000 katika mwaka huo huo!
Mheshimiwa
Spika,
Tatizo la sexed up statistics
linaelekea kuwa sugu katika Mahakama ya Tanzania. Miaka miwili iliyopita, Kambi
Rasmi ya Upinzani Bungeni ililalamika kwamba “... takwimu za mafanikio ya Mahakama ya Tanzania
katika kusikiliza na kutoa maamuzi ya mashauri zinapotosha ukweli....”
Kambi
Rasmi ya Upinzani Bungeni ilisema wakati ule kwamba “kama hali halisi ingekuwa ndio hii inayoelezewa na Wizara basi ni wazi
kwamba nchi yetu ya Tanzania isingekuwa na tatizo la mlundikano wa kesi katika
Mahakama zetu zote. Na, kwa hiyo, Wizara ... isingekuwa na changamoto za
‘bajeti finyu isiyokidhi majukumu ya Mahakama’; au ya ‘fedha kutokutolewa
kadiri ya mpango wa kazi ... wa mwaka na kwa wakati’ kama inavyodaiwa katika
Maelezo ya Wizara hayo hayo yanayotangaza mafanikio makubwa katika usikilizaji
wa mashauri na utoaji wa maamuzi ya mashauri hayo.”
Tofauti
na Taarifa ya Waziri ya sasa, Maelezo ya
Wizara ya mwaka 2012/2013 yalitoa takwimu zilizoonyesha mlundikano wa
mashauri ya aina zote katika ngazi mbalimbali za Mahakama. Hivyo ilikuwa sio
vigumu kugundua kwamba takwimu za mafanikio makubwa zilikuwa hazilingani na takwimu
za mlundikano wa mashauri.
Ndio
maana tuliweza kusema kwamba, kwa sababu ya kutopatiwa fedha za kukidhi
mahitaji yake halisi, “Mahakama ya
Tanzania imeshindwa kabisa kutatua tatizo la mlundikano mkubwa wa kesi katika
ngazi zote.” Kwa sababu ambazo Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inataka
kuzijua, mwaka huu Maelezo ya Mahakama hayana takwimu zozote za mlundikano wa
mashauri katika ngazi zote za Mahakama ya Tanzania.
Mheshimiwa
Spika,
Pamoja
na kutokuwa na taarifa za mlundikano mashauri katika Taarifa ya Waziri na
Maelezo ya Mahakama, bado zipo ishara kwamba hali sio nzuri. Hivyo, kwa mfano,
Taarifa ya Waziri inaonyesha kwamba idadi ya mahabusu magerezani imepungua
kutoka 18,203 mwezi Juni, 2012 na kufikia mahabusu 17,284 mwezi Machi, 2014.
Hili ni punguzo la mahabusu 919 au asilimia 5 tu katika kipindi cha karibu
miaka miwili!
Takwimu
hizi zinaonyesha kwamba badala ya kupungua, tatizo la mlundikano wa mahabusu linaweza
kuwa limeongezeka kwa kiasi kikubwa. Katika hali hii, hitimisho letu kuhusu
masuala haya katika bajeti ya mwaka 2012/2013 bado ni sahihi: “Kwa ushahidi huu ... ni wazi kwamba
Mahakama ya Tanzania imeshindwa kutekeleza wajibu wake huu wa kikatiba kwa
sababu ya kunyimwa fedha na vitendea kazi vingine na Serikali hii hii inayodai
kwamba dira yake ni ‘haki kwa wote na kwa wakati’!”
Mheshimiwa
Spika,
Miaka miwili iliyopita Jaji Mkuu wa Tanzania, Mheshimiwa Mohamed Chande
Othman, aliiambia semina juu ya ‘Kudhibiti
Ucheleweshaji wa Utatuzi wa Migogoro ya Kibiashara: Usuluhishi Kama Njia ya
Kuharakisha Utoaji Haki’, iliyofanyika Dar es Salaam tarehe 20 Julai, 2012,
kwamba “… case delay
is a sign of an inefficient judicial system.... Excessive case delays may
amount to a denial of justice.”
Yaani, “ucheleweshaji wa kesi ni ishara ya mfumo wa kimahakama usiokuwa na
ufanisi.... Ucheleweshaji mkubwa wa kesi unaweza kuwa udhumaji wa haki.” Kauli
hiyo ya Jaji Mkuu imerudiwa na Waziri ambaye amesema katika Taarifa yake kwamba
msingi wa dhima ya Wizara yake ni kuwa “haki
iliyocheleweshwa ni sawa na haki iliyodhulumiwa.”
Kama
kauli hizi ni za kweli, na Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inaamini ni za kweli,
basi ni kweli vile vile kwamba maelfu ya mahabusu na wafungwa ambao wamejaa
katika magereza yetu wakisubiri maamuzi ya kesi zao, na maelfu ya wadaawa ambao
kesi zao zimelundikana katika mahakama zetu zote watakuwa wamedhulumiwa haki
zao na Serikali hii ya CCM ambayo sera za utoaji haki za hazitekelezeki.
Mheshimiwa
Spika,
Katika
hotuba yake ya mwaka 2011/2012, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni ilielezea
upungufu mkubwa wa watumishi wa ngazi mbali mbali wa Mahakama ya Tanzania ambao
ni matokeo ya moja kwa moja ya kunyimwa fedha na Serikali. Tulirudia maelezo
yetu katika Maoni yetu ya mwaka 2012/2013. Miaka mitatu baadaye, tatizo hili
halijapatiwa ufumbuzi wowote na kuna uwezekano kwamba linazidi kuwa kubwa
zaidi.
Kwa
mujibu wa takwimu za Wizara, kwa ujumla wake Wizara ina upungufu wa watumishi
2,521 au asilimia 27 ya mahitaji yake, ambayo ni watumishi 9,351. Kwa upande wa
Mahakama, upungufu huo ni asilimia 25 au watumishi 1,891 kati ya 9,627
wanaohitajika. Ili kushughulikia tatizo hilo la uhaba wa watumishi, Serikali
hii ya CCM imetoa kwa Mahakama kibali cha ajira mpya kwa ajili ya watumishi 148
ambayo ni sawa na asilimia 8 tu ya wanaohitajika ili kuondoa upungufu huo!
Aidha,
Mheshimiwa Spika, katika Maoni yetu ya miaka miwili iliyopita tulieleza jinsi
ambavyo Mahakama ya Tanzania “imeendelea
kufedheheka kwa kuwa mdeni mkubwa na sugu.” Wakati tunaandika Maoni hayo,
Mahakama ya Tanzania inadaiwa na majaji na watumishi wengine wa Mahakama, watoa
huduma, wenye nyumba za kupangisha majaji, wajenzi na wazabuni mbali mbali
jumla ya shilingi bilioni 5.2.
Fedha
zote hizo zilikuwa ni madeni ya miaka ya nyuma hadi kufikia mwaka wa fedha
2010/2011. Hadi Machi 2014, kwa mujibu wa Taarifa ya Waziri, madeni ya Wizara
kwa watoa huduma na wakandarasi yamefikia zaidi ya shilingi bilioni 5. Kwa
maana nyingine, madeni ya Wizara hayajapungua kwa kiasi chochote cha maana
tangu mwaka wa fedha 2011/2012.
Mheshimiwa
Spika,
Tulipendekeza,
wakati wa mjadala wa Sheria ya Uendeshaji
Mahakama miaka mitatu iliyopita, kwamba badala ya Mahakama kutegemea ukomo
wa bajeti unaowekwa na Hazina, sheria ielekeze – kama ilivyo kwa Bunge na vyama
vya siasa vyenye uwakilishi Bungeni na nchi jirani ya Kenya - kwamba bajeti ya
Mahakama ya kila mwaka isiwe pungufu ya asilimia 3 ya bajeti ya kila mwaka ya
Serikali ili kuiwezesha Mahakama kuwa na uhakika wa fedha zake na kuiwezesha
kupanga mipango yake kwa uhakika zaidi.
Pendekezo
letu lilikataliwa na limeendelea kukataliwa na Serikali hii sikivu ya CCM.
Matatizo ya bajeti ya Mahakama ambayo tumeyaeleza hapa, na ambayo tumeyaeleza
kwenye Maoni yetu ya kila mwaka, yanathibitisha wazi kwamba utaratibu wa sasa
wa kutegemea mgawo wa Hazina hauwezi kutatua matatizo ya fedha ya Mahakama ya
Tanzania.
Kwa
mara nyingine tena, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inaitaka Serikali itoe
kauli Bungeni ni kwa nini inakataa kuihakikishia Mahakama fedha zake kwa
kurekebisha Sheria ya Uendeshaji Mahakama
ili kuweka a minimum percentage
ya bajeti ya Serikali kwa ajili ya Mahakama - kama ilivyofanya kwa Bunge na kwa
vyama vya siasa.
HALI YA HAKI ZA BINADAMU
Mheshimiwa Spika,
Hali
ya haki za binadamu katika nchi yetu inatisha. Mauaji na mashambulio dhidi ya
viongozi wa kidini na waumini wao na sehemu zao za ibada yaliyotokea kati ya
mwaka 2012 na 2013 hayajatatuliwa hadi leo. Hakuna mtu yeyote ambaye
ameadhibiwa kwa mauaji ya padre mmoja wa Kanisa Katoliki Zanzibar. Hakuna
aliyeadhibiwa kwa shambulio la risasi na la tindikali dhidi ya mapadre wengine
wawili wa Kanisa hilo huko huko Zanzibar wala kwa shambulio la tindikali dhidi
ya Msaidizi wa Mufti wa Zanzibar.
Hakuna
aliyetiwa hatiani wala kuadhibiwa kwa kuhusika na shambulio la bomu katika
Kanisa Katoliki Olasiti Arusha lililoua watu watatu na kujeruhi wengine wengi.
Serikali ya CCM haijatoa taarifa yoyote rasmi hadharani au Bungeni juu ya
wahusika wa mauaji na mashambulio hayo na sababu zake. Hakuna mtu aliyepatikana
na hatia ama kuadhibiwa kwa kuhusika na mauaji na mashambulio hayo hadi sasa.
Mauaji
na mashambulio ya waandishi wa habari na wanaharakati wengine kama madaktari
yaliyotokea kati ya 2012 na 2013 hayajatatuliwa pia. Maafisa wa Jeshi la Polisi
walioamuru mauaji ya mwandishi wa habari Daudi Mwangosi hawajachukuliwa hatua
yoyote. Badala yake, aliyekuwa kamanda wa polisi hao amepandishwa vyeo na
kuhamishiwa Makao Makuu ya Jeshi la Polisi. Huu ni ushahidi wa wazi kabisa
kwamba mauaji hayo yalipangwa na/au yalifanywa kwa maelekezo ya Serikali ya
CCM.
Maafisa
wa Idara ya Usalama wa Taifa na wa Jeshi la Polisi waliohusika kumteka nyara na
kumtesa Mwenyekiti wa Chama cha Madaktari Tanzania, Dk. Steven Ulimboka
hawajakamatwa hadi leo licha ya majina yao kujulikana. Raia wa Kenya
aliyebambikiziwa kesi ya kumteka Dk. Ulimboka amekwishaachiliwa huru na
mahakama. Serikali ya CCM haijatoa taarifa yoyote rasmi hadharani au Bungeni
kuhusu jambo hili. Huu ni ushahidi wa kuhusika kwa Serikali ya CCM katika
shambulio hilo.
Hakuna
aliyekamatwa wala kuadhibiwa kwa kumteka nyara na kumtesa aliyekuwa Mwenyekiti
wa Jukwaa la Wahariri Absalom Kibanda. Serikali ya CCM haijatoa taarifa yoyote
rasmi hadharani au Bungeni kuhusu shambulio hilo linalofanana na shambulio
dhidi ya Dk. Ulimboka. Serikali hii ya CCM ina wajibu kisheria na kisiasa wa
kulinda maisha ya Watanzania na mali zao. Imeshindwa kutekeleza wajibu huo kwa
Watanzania.
DEMOKRASIA
KITANZINI!
Serikali
ya CCM imeitia demokrasia kitanzini na inatishia kuinyonga na kuiua. Mikutano
halali ya vyama vya siasa vya upinzani imeshambuliwa kwa mabomu na risasi za
moto na Jeshi la Polisi. Watu wengi wameuawa katika mashambulizi hayo. Wengine
wengi wamejeruhiwa. Viongozi, wanachama na hata wapita njia tu wamepigwa,
kukamatwa na kufunguliwa mashtaka ya jinai kwa kushiriki mikutano halali ya vyama
vya siasa vya upinzani.
Jeshi
la Polisi likishirikiana na watumishi wa Idara ya Usalama wa Taifa na viongozi
na makada wa CCM wameshirikiana kuwabambikizia viongozi na wanachama wa CHADEMA
kesi za uongo za ugaidi. Wengi wameteswa kwa ukatili mkubwa baada ya kukamatwa
na kuhojiwa katika vituo vya polisi katika kesi hizi. Hadi sasa Serikali hii ya
CCM haijasema chochote juu ya kufutwa kwa kesi za uongo za ugaidi
walizofunguliwa viongozi na wanchama wa CHADEMA kama vile Wilfred Lwakatare na
Henry Kilewo. Walioshiriki kutunga mashtaka hayo ya kidhalimu hawajachukuliwa
hatua yoyote.
MATUMIZI
HARAMU YA NGUVU ZA KIJESHI!
Serikali
ya CCM imewageuka Watanzania walioipigia kura na kuwaua, kuwatesa na kuwatia
vilema vya maisha, kuwabaka, kuwafukuza kwenye maeneo yao na kuwafanya wakimbizi
wa ndani au internally displaced persons
(IDPs). Badala ya kulinda mali zao, Serikali ya CCM imekuwa mwizi wa mali za
wananchi. Serikali ya CCM imeendesha Operesheni Kimbunga kwa kisingizio cha
kuondoa wahamiaji haramu nchini. Matokeo ya Operesheni hiyo ni kwamba maelfu ya
watu wasiokuwa na hatia wa mikoa ya Kagera na Kigoma – inayopakana na Burundi
na Rwanda – walikamatwa, kuteswa na kuporwa mifugo, fedha na mali zao nyingine
na makazi yao kuharibiwa.
Utaratibu
wa kisheria wa kuwakamata watuhumiwa, kuwapeleka mahakamani, kuwapata na hatia
na kuwaadhibu kwa mujibu wa sheria umepuuzwa. Cha kushangaza Operesheni
Kimbunga haikuihusu mikoa ya Arusha, Kilimanjaro, Tanga, Mara, Mbeya, Mtwara,
Rukwa na Ruvuma ambayo inapakana na nchi jirani za Jamhuri ya Kidemokrasia ya
Kongo, Kenya, Malawi, Msumbiji na Zambia ambayo nayo pengine ina wahamiaji
haramu. Katika mazingira haya, ni sahihi kuamini kwamba Operesheni Kimbunga
ilikuwa ni lengo la kuwaadhibu watu wenye asili ya Rwanda kwa sababu ya mgogoro
wa kidiplomasia kati ya Rais Jakaya Kikwete na Rais Paul Kagame wa Rwanda.
Hata
kabla vumbi lililotimuliwa na Operesheni Kimbunga halijatulia, Serikali ya CCM
ilianzisha vita nyingine kubwa dhidi ya Watanzania. Hii ni Operesheni Tokomeza Ujangili.
Licha ya jina lake, Operesheni hiyo imetokomeza maisha ya Watanzania wasiokuwa
na hatia yoyote. Makumi ya watu wameuawa, mamia wamejeruhiwa, maelfu
wamekamatwa na kuteswa, vijiji vizima vimechomwa moto na makazi ya wananchi
kuharibiwa, mifugo imeuawa ama kuporwa kwa mtutu wa bunduki, mashamba na mazao
yameharibiwa na maelfu ya wananchi wametiwa umaskini mkubwa na Serikali hii ya
CCM.
Hatimaye,
baada ya kelele kubwa ndani na nje ya Bunge, Operesheni Tokomeza ilisitishwa na
Mawaziri wa Ulinzi, Mambo ya Ndani, Maliasili na Utalii na Mifugo wakaondoshwa
madarakani kwa sababu ya Operesheni hiyo. Walioua, kutesa na kulemaza
Watanzania na kuwaibia au kuharibu mali zao hawajakamatwa wala kuchukuliwa
hatua zozote za kisheria.
Operesheni
Kimbunga na Tokomeza zilikuwa Operesheni za Kijeshi. Zilianzishwa, kuongozwa na
kutekelezwa na maafisa na askari wa Jeshi la Wananchi wa Tanzania na vikosi
vingine vya ulinzi na usalama. Operesheni hizi za kijeshi zimefanyika wakati
Tanzania haiko vitani na wala haiko katika hali ya vita. Rais Kikwete
hakutangaza vita wala kuwepo kwa hali ya vita kwa mujibu wa Katiba ili kuweza
kuamuru kutekelezwa kwa Operesheni hizi za kijeshi.
Hakukuwa
na maasi au vurugu zozote zozote za kijamii. Kwa sababu hiyo, hakuna Mkuu wa
Mkoa yeyote aliyeomba msaada wa kijeshi ili kuwezesha matumizi ya Majeshi ya
Ulinzi katika kusaidia mamlaka za kiraia kama inavyotakiwa na Sheria ya Ulinzi wa Taifa, 1970 na
Kanuni zake. Kwa kila namna inavyoonekana, Operesheni Kimbunga na Operesheni
Tokomeza zilikuwa ni matumizi haramu ya nguvu za kijeshi dhidi ya raia. Kama
hii haitoshi, sasa Serikali hii ya CCM inazungumza kuianzisha tena Operesheni
hii dhidi ya wananchi wa Tanzania!
TUME
YA UCHUNGUZI YA JAJI MSUMI
Mheshimiwa
Spika,
Tume
ya Uchunguzi iliyoahidiwa Bungeni na Mwanasheria Mkuu wa Serikali kuchunguza
masuala yanayohusu ukiukwaji huu wa haki za binadamu imeundwa Rais kupitia
Tangazo la Serikali Na. 131 la tarehe 2 Mei, 2014. Tume hiyo inaongozwa na Jaji
Kiongozi mstaafu Hamisi Amir Msumi na Makamishna wenzake Majaji wastaafu Stephen
Ihema na Vincent Kitubio Damian Lyimo.
Mheshimiwa
Spika,
Kambi
Rasmi ya Upinzani Bungeni inafahamu na kutambua utumishi uliotukuka wa Jaji
Kiongozi Msumi. Hata hivyo, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni haina imani kabisa
na uteuzi wa Makamishna Ihema na Lyimo. Itakumbukwa kwamba tarehe 13 Julai,
2012, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni ililalamikia uteuzi wa Majaji wa Mahakama
Kuu “... wakiwa wamekaribia muda wao wa
kustaafu kwingineko katika utumishi wa umma (na) wanapewa ‘zawadi’ ya ujaji ili
kuwawezesha kupata mafao ya Majaji wastaafu ambayo yameboreshwa sana katika
miaka ya karibuni.”
Ushahidi
tuliowasilisha mbele ya Kamati ya Haki, Madaraka na Maadili ya Bunge baada ya
Msemaji wa Kambi kushtakiwa kwenye Kamati hiyo kwa kile kilichoitwa
‘kuwadhalilisha’ majaji uliwahusisha Majaji wastaafu Ihema na Lyimo katika
kundi la Majaji ambao uteuzi wao tuliupigia kelele. Sehemu ya ushahidi huo
inaonyesha kwamba tarehe 16 Juni 2003, aliyekuwa Mwenyekiti CCM wa Mkoa wa
Singida, Mzee Joram Allute alimwandikia Rais Benjamin Mkapa maombi ya kumwondoa
Jaji Ihema kama Jaji wa Mahakama Kuu ya Tanzania ‘kwa uzembe na kukosa
maadili.’ Mzee Allute alikuwa na kesi kwa Jaji Ihema ambapo Jaji huyo
‘alikalia’ uamuzi kwa zaidi ya miaka minne hadi aliponyang’anywa faili la kesi hiyo
na kukabidhiwa Jaji mwingine aliyeandika uamuzi huo ndani ya wiki tatu! Mwezi
mmoja kabla ya barua ya Mzee Allute kwa Rais Mkapa, mawakili wake walikuwa
wamemwandikia Jaji Mkuu Barnabas Samatta kulalamikia ucheleweshaji wa uamuzi wa
kesi hiyo. Mawakili hao walidai: “Hadhi
na heshima ya Mahakama inaporomoka vibaya kama inachukua zaidi ya miaka mitatu
kwa Jaji kutafakari na kutoa uamuzi kwa jambo jepesi kama maombi ya pingamizi.”
Mheshimiwa
Spika,
Sio
tu kwamba Jaji mstaafu Ihema ana rekodi mbaya ya kijaji, bali pia ana rekodi ya
kutumiwa na Serikali hii ya CCM kuisafisha Serikali kwa matukio ya ukiukwaji wa
haki za binadamu unaofanywa na watendaji wa Serikali. Mwaka 2012, mara baada ya Jeshi la Polisi
mkoani Iringa kumuua Daudi Mwangosi aliyekuwa mwandishi habari wa Kituo cha
Televisheni cha Channel Ten, aliyekuwa Waziri wa Mambo ya Ndani ya Nchi,
Mheshimiwa Dkt. Emmanuel Nchimbi alimteua Jaji Ihema kuongoza Kamati iliyoundwa
na Waziri Nchimbi kuchunguza mauaji ya Marehemu Mwangosi. Taarifa ya Uchunguzi wa Kifo cha Mwandishi wa Habari wa Channel Ten Bw.
Daudi Mwangosi, iliyoandaliwa na Kamati ya Jaji Ihema ni mfano wa namna ya
kuisafisha Serikali kutoka kwenye lawama ya mauaji ya raia wake. Taarifa hiyo
ilitofautiana kimsingi na Taarifa
ya Tume ya Haki za Binadamu na Utawala Bora ya Uchunguzi wa Tukio Lililopelekea
Kifo cha Daudi Mwangosi Kilichotokea Septemba 2, 2012 Kijijini Nyololo, iliyoandaliwa na Tume ya Haki za Binadamu
na Utawala Bora; na Ripoti
ya Timu Maalum ya Uchunguzi Iliyoteuliwa na Baraza la Habari Tanzania (MCT) na
Jukwaa la Wahariri Tanzania (TEF) Kuchunguza Mazingira Yaliyopelekea Kuuawa kwa
Mwandishi wa Habari Daudi Mwangosi Septemba 2, 2012 Katika Kijiji cha Nyololo,
Wilaya ya Mufindi, Mkoani Iringa, iliyotolewa na Baraza
la Habari Tanzania (MCT) na Jukwaa la Wahariri Tanzania (TEF).
Kwa
upande wake, Jaji Lyimo aliteuliwa tarehe 28 Machi 2007, mwaka mmoja kabla ya
muda wake wa kustaafu kwa mujibu wa sheria. Hata hivyo, ilipofika tarehe 26
Oktoba, 2007 Katibu Mkuu Kiongozi wa wakati huo Phillemon Luhanjo alimtaarifu
Jaji Mkuu kwamba Rais Kikwete “...
ameamua kusogeza mbele muda wa kustaafu wa Mhe. Jaji Vincent Kitubio Damian
Lyimo ... kwa miaka mitatu ... kuanzia tarehe 28 Machi 2008, siku ambayo
angestaafu kwa lazima.”
Uteuzi
wa Majaji hawa na wengineo wenye sifa kama hizo ulilalamikiwa mno na majaji
wengine kiasi kwamba ‘Kikundi Kazi kwa Ajili ya Kuchambua na Kushauri Kuhusu
Ajira ya Majaji Baada ya Kustaafu’ chini ya Ofisi ya Rais, kilihitimisha,
katika Taarifa yake tarehe 7 Machi 2008, “inaonekana
wazi kuwa suala la ajira za mikataba kwa Majaji ambao wamekuwa wakifanya kazi
za Jaji baada ya kufikia umri wa kustaafu ni kinyume cha Katiba.”
Sasa
Majaji hawa ndiyo wamepewa jukumu la kuchunguza matukio ya ukiukwaji haki za
binadamu ambayo hayana mfano katika historia ya Tanzania tangu uhuru. Kambi
Rasmi ya Upinzani Bungeni haina imani yoyote na uteuzi wa Majaji Ihema na Lyimo
na inapendekeza uteuzi wao ufutwe na majaji wenye sifa bora zaidi wateuliwe kwa
ajili ya kazi hii muhimu. Vinginevyo matokeo ya Tume ya Msumi hayatakubaliwa na
umma wa Watanzania.
UENDESHAJI
MASHTAKA YA JINAI
Mheshimiwa
Spika,
Mamlaka ya uendeshaji wa mashtaka ya jinai yamekasimiwa
kwa Ofisi ya Mkurugenzi wa Mashtaka kwa mujibu wa ibara ya 59B(2) ya Katiba. Mamlaka
haya yamefafanuliwa na kutiliwa nguvu na kifungu cha 16(1) cha Sheria ya Utumishi wa Mashtaka ya Taifa, Na.
27 ya 2008 (National Prosecutions
Service Act, 2008).
Kwa mujibu wa kifungu hicho, Mkurugenzi wa Mashtaka
ana mamlaka sio tu ya kudhibiti mashtaka yote ya jinai bali pia kuratibu
shughuli za upelelezi wa makosa ya jinai. Aidha, kwa mujibu wa kifungu cha
17(1) na (3), Mkurugenzi ana uwezo wa kutoa maelekezo ya maandishi kwa ofisa
yeyote wa umma ili apatiwe taarifa yoyote inayohusu upelelezi au uendeshaji wa
mashtaka ya jinai na ofisa huyo anatakiwa kutii maelekezo hayo.
Ili kumwezesha Mkurugenzi wa Mashtaka kutekeleza
wajibu wake wa kikatiba kwa uhuru kamili na bila woga au upendeleo, Mkurugenzi
wa Mashtaka amewekewa kinga ya ajira yake. Hivyo, kwa mfano, ibara ya 59B(4) ya
Katiba inaelekeza kwamba katika kutekeleza mamlaka yake, “Mkurugenzi wa Mashtaka atakuwa huru, hataingiliwa na mtu yeyote au na
mamlaka yeyote na atazingatia ... nia ya kutenda haki, kuzuia matumizi mabaya
ya taratibu za utoaji haki na maslahi ya umma.”
Aidha, kwa mujibu wa kifungu cha 19(1) na (2) cha Sheria ya Utumishi wa Mashtaka ya Taifa,
sifa, masharti na mafao ya ajira ya Mkurugenzi wa Mashtaka yatakuwa sawa na
yale ya ajira ya Jaji wa Mahakama Kuu. Vile vile, kufuatana na kifungu cha
19(3), Mkurugenzi wa Mashtaka hawezi kuondolewa kwenye madaraka yake isipokuwa
kwa kushindwa kutimiza wajibu wake kwa sababu ya ugonjwa au kwa kukiuka Kanuni
za Maadili ya Kitaaluma chini ya Sheria
ya Utekelezaji wa Mamlaka ya Ofisi ya Mwanasheria Mkuu wa Serikali, Sura ya 268
ya Sheria za Tanzania. Hii ndio kusema kwamba, kwa mujibu wa Sheria Na. 27
ya 2008, utaratibu wa kumwondoa Mkurugenzi wa Mashtaka kwenye ajira yake hauna
tofauti na utaratibu wa kumwondoa Jaji wa Mahakama Kuu kwenye ajira yake.
Mheshimiwa Spika,
Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inaamini kwamba
utaratibu huu wa kikatiba na kisheria umempa Mkurugenzi wa Mashtaka nyenzo za
kutosha kisheria za kupambana na uhalifu mkubwa hapa nchini na vile vile kuzuia
matumizi mabaya ya mfumo wa uendeshaji na utoaji haki na hasa hasa ya mfumo wa
mashtaka ya jinai. Hata hivyo, Mheshimiwa Spika, Kambi Rasmi ya Upinzani
Bungeni inashangazwa na kusikitishwa na kushindwa kwa Ofisi ya Mkurugenzi wa
Mashtaka kufungua na/au kuendesha mashtaka yanayohusu matukio makubwa ya uhalifu
ambayo yametikisa taifa letu katika mwaka huu wa fedha na kabla ya hapo.
Tarehe 16 Juni, 2013, mkutano wa hadhara wa kampeni
za uchaguzi wa madiwani uliokuwa unafanywa na viongozi wakuu wa CHADEMA katika
eneo la Soweto mjini Arusha ulishambuliwa kwa mabomu na risasi za moto. Watu
watatu waliuawa pale pale na mwingine alifia hospitalini baadaye. Wengine wengi
walijeruhiwa vibaya.
Hadi sasa Serikali hii ya CCM haijatoa taarifa
yoyote rasmi, ndani ya Bunge hili au nje, juu ya waliohusika na mashambulizi
haya ya kigaidi. Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inataka kufahamu hatua zozote,
kama zipo, zilizochukuliwa na Mkurugenzi wa Mashtaka kuchunguza tukio hilo la
kigaidi. Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inataka kujua matokeo yoyote, kama
yapo, ya uchunguzi wa tukio hilo.
UTEKELEZAJI WA MAELEKEZO YA MAHAKAMA
Mheshimiwa Spika,
Eneo lingine ambalo linahitaji majibu linahusu
utekelezaji wa maelekezo ya Mahakama Kuu ya Tanzania juu ya marekebisho ya
sheria ambazo Mahakama Kuu imetamka kwamba zinakiuka Katiba. Kama tulivyosema
katika Maoni yetu miaka miwili iliyopita, mfumo wa dhamana chini ya kifungu cha
148(5)(a) cha Sheria ya Mwenendo wa Jinai
ambao unaokataza dhamana kwa idadi kubwa ya watuhumiwa wa makosa yaliyotajwa
katika aya (e) ndiyo sababu kubwa ya magereza kufurika mahabusu na mlundikano
wa kesi za jinai kwa ujumla.
Kwa sababu hiyo, Mahakama Kuu ilitamka, katika kesi
ya Jackson s/o ole Nemeteni @ ole Saibul
@ Mdosi @ Mjomba na wenzake 19 dhidi ya Mwanasheria Mkuu, Shauri la Madai Na.
117 la 2004, kwamba bila kuwepo utaratibu uliowekwa na sheria kama
inavyoelekezwa na ibara ya 15(2)(a) ya Katiba, “utekelezaji wa masharti ya kifungu cha 148(5)(a) umetumiwa vibaya.”
Kwa sababu hiyo, Mahakama Kuu ilitamka kwamba kifungu hicho kinachokataza dhamana
kwa watuhumiwa wa makosa ya wizi wa kutumia silaha ni kinyume cha ibara ya
15(2)(a) ya Katiba.
Kuhusiana na kifungu cha 148(5)(e) cha Sheria ya Mwenendo wa Jinai kinachoweka
masharti ya dhamana ‘yasiyotekelezeka’ kwa watuhumiwa wa makosa ya uhujumu uchumi,
Mahakama Kuu – katika kesi ya Prof. Dr.
Costa Ricky Mahalu & Mwenzake dhidi ya Mwanasheria Mkuu, Shauri la Maombi
Na. 35 la 2007 – ilitamka kwamba kifungu hicho ni cha kibaguzi kwa
watuhumiwa maskini na kinakiuka matakwa ya ibara ya 13(2) ya Katiba inayokataza
ubaguzi ‘ama wa dhahiri au kwa taathira....’
Kwa kutumia mamlaka yake chini ya ibara ya 30(5) ya
Katiba, badala ya kukifuta kifungu hicho, Mahakama Kuu katika kesi zote mbili
iliielekeza Serikali ifanye marekebisho katika kifungu cha 148(5)(a) na (e) ya Sheria ya Mwenendo wa Jinai ili kuweka
utaratibu bora zaidi wa kushughulikia dhamana za watuhumiwa wa makosa ya wizi
wa kutumia silaha na wa uhujumu uchumi. Katika Kesi ya Jackson s/o ole Nemeteni, Mahakama Kuu ilitoa muda wa miezi
kumi na nane – kuanzia tarehe 13 Julai, 2007. Na katika Kesi ya Prof. Dr. Costa Ricky Mahalu, Mahakama Kuu ilitoa muda wa
mwaka mmoja kuanzia tarehe 4 Oktoba, 2010. Hii ina maana kwamba Serikali
ilitakiwa iwe imetekeleza maelekezo ya Mahakama Kuu juu ya kifungu cha 148(5)(a)
kufikia tarehe 12 Desemba, 2008. Aidha, Serikali ilitakiwa kutekeleza maelekezo
ya Mahakama Kuu kuhusu kifungu cha 148(5)(e) kufikia tarehe 3 Oktoba, 2011.
Huu ni mwaka wa tano na nusu tangu kwisha kwa muda
uliowekwa katika Kesi ya Jackson s/o ole Nemeteni
lakini Serikali haijafanya marekebisho tajwa ya Sheria ya Mwenendo wa Jinai.
Aidha, huu ni karibu mwaka wa tatu tangu muda uliowekwa katika Kesi ya Prof. Dr. Costa Ricky Mahalu lakini
Serikali haijatekeleza maelekezo hayo.
Kuhusiana
na utekelezaji wa maelekezo ya Mahakama Kuu katika Kesi ya Prof. Dr. Costa
Ricky Mahalu, Mwanasheria Mkuu ametoa maelezo kwamba “Serikali haikuridhika na uamuzi huo na hivyo iliamua kukata rufaa
katika Mahakama ya Rufani kwa kutoa notisi ili kupinga uamuzi huo.” Mwanasheria
Mkuu ameeleza kwamba “marekebisho ya
kifungu hicho hayajafanywa kwa kuwa rufaa dhidi ya uamuzi huo haijasikilizwa.”
Mheshimiwa
Spika,
Mwanasheria
Mkuu hajasema ni lini Serikali ilitoa notisi ya rufaa dhidi ya uamuzi wa
Mahakama Kuu. Aidha, Mwanasheria Mkuu hajasema kama tayari Serikali imeshakata
rufaa hiyo, ijapokuwa maelezo yake yanaashiria kwamba rufaa hiyo bado
haijawasilishwa kwenye Mahakama ya Rufani.
Kwa
sababu hiyo, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inaamini kwamba Serikali hii ya
CCM inaweza kuwa inatumia vibaya masharti ya kifungu cha 14(3) cha Sheria ya Utekelezaji wa Haki za Binadamu,
Sura ya 3 ya Sheria za Tanzania, yaani The
Basic Rights and Duties Enforcement Act, Chapter 3 of the Laws of Tanzania.
Kifungu hicho kinazuia utekelezaji wa uamuzi wowote wa Mahakama Kuu pale ambapo
Serikali imewasilisha notisi ya rufaa yenye kuonyesha nia ya kupinga uamuzi
husika.
Kwa
kutumia kifungu hicho, Serikali inaweza kuzuia uamuzi huo kwa kutoa notisi ya
rufaa tu bila kulazimika kukata rufaa yenyewe na utaratibu mzima wa kurekebisha
sheria mbovu na za kikandamizaji kwa kutumia Mahakama ukasitishwa. Kwa sababu
hiyo, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inaitaka Serikali hii ya CCM itoe nakala
ya notisi ya rufaa iliyoiwasilisha katika Mahakama ya Rufani katika Kesi ya
Prof. Dr. Costa Ricky Mahalu. Hii ni muhimu ili kuhakikisha kwamba taarifa ya
Mwanasheria Mkuu ni ya kweli.
Aidha,
kama itathibitika kuwapo kwa notisi hiyo, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni
inaitaka Serikali hii ya CCM kutoa kauli rasmi mbele ya Bunge hili tukufu ni lini
inatazamia kuwasilisha rufaa ambayo tayari imekwishaitolea notisi.
Mheshimiwa
Spika,
Kuhusiana
na Kesi ya Jackson s/o ole Nemeteni,
Serikali haijatoa maelezo yoyote kwa nini haijatekeleza maelekezo ya kikatiba
ya Mahakama Kuu kwa karibu miaka sita. Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inaitaka
Serikali itoe kauli rasmi kama, na lini, inatarajia kutekeleza maelekezo hayo
ya Mahakama Kuu. Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni inahoji kama hii sio dharau ya
Serikali hii ya CCM kwa Mahakama ya Tanzania ni kitu gani?
HITIMISHO
Mheshimiwa
Spika,
Katika
kuhitimisha maoni haya, napenda kuchukua fursa hii kuwashukuru na kuwapongeza
viongozi wakuu wa vyama vyetu vitatu vinavyounda Kambi Rasmi ya Upinzani
Bungeni kwa kufanya maamuzi ya kuendeleza ushirikiano ulioanzia ndani ya Bunge
Maalum, kwenye Bunge lako tukufu. Kwa sababu ya maamuzi hayo, imewezekana kwa
Naibu Waziri Kivuli wa Sheria na Katiba, Mheshimiwa Rashid Ali Abdallah,
kushirikiana nami katika kuandaa na kuwasilisha Maoni haya. Naomba nitumie
fursa hii kumpongeza Mheshimiwa Rashid Abdallah kwa kuteuliwa kwenye nafasi
hiyo na kumshukuru kwa ushirikiano wake katika kuandaa Maoni haya.
Mheshimiwa
Spika,
Baada
ya maelezo haya marefu, naomba kukushukuru na wewe binafsi na naomba
kuwasilisha.
---------------------------------------------------------------
Tundu Antiphas
Mughwai Lissu
MSEMAJI
& WAZIRI KIVULI, WIZARA YA KATIBA NA SHERIA
No comments:
Post a Comment