Siku ya Uhuru wa Vyombo vya Habari
Duniani ni siku ambayo huadhimishwa tarehe 3 Mei kila mwaka. Kwa mwaka huu siku
hii itaadhimishwa kwa mara ya 19 tangu ilipoadhimishwa kwa mara ya kwanza mwaka
1998, ikiwa na kauli mbiu ya “Uhuru wa
vyombo vya habari ni msingi wa haki za binadamu.” Siku hii iliwekwa na
Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa kama siku ya uhuru wa vyombo vya habari; na
lengo lake ni kuongeza uelewa juu ya umuhimu wa vyombo vya habari na
kuzikumbusha serikali kuhusu wajibu wao wa kuheshimu na kulinda haki ya uhuru
wa kujieleza, ambao unajumuisha uhuru wa kupata taarifa, kama unavyobainishwa
katika Ibara ya 19 ya Tamko la Kimataifa la Haki za Binadamu la mwaka
1948.
Siku hii pia inalenga kuwakumbuka
wanahabari waliopoteza maisha katika utekelezaji wa kazi zao na kushinikiza
mataifa kutengeneza sheria rafiki ambazo zitaviwezesha vyombo vya habari kutafuta
na kutoa taarifa kwa uhuru.
Uhuru wa kujieleza pia unapatikana
katika mikataba mbalimbali ya kimataifa ambayo Tanzania imeridhia na kuahidi
kuitekeleza, ikiwemo Mkataba wa Kimataifa wa Haki za Kijamii na Kisiasa wa
mwaka 1966 na Mkataba wa Afrika wa Haki za Binadamu na Haki za Watu wa mwaka
1981. Haki ya uhuru wa kujieleza pia inapatikana katika Ibara ya 18 ya Katiba
ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ya mwaka 1977.
Ibara hii inasema “kila mtu
yuko huru kuwa na maoni yoyote na kutoa
nje mawazo yake, na kutafuta, kupokea na
kutoa habari na dhana zozote kupitia chombo chochote bila ya kujali mipaka ya
nchi, na pia ana uhuru wa mawasiliano
yake kutoingiliwa kati” kulingana na sheria zilizopo.
Kwa mwaka huu, maadhimisho ya Siku ya Uhuru wa
Vyombo vya Habari Duniani yanabebwa na kauli mbiu “Kupata taarifa ni haki yako ya msingi: Idai.” Kituo cha Sheria
na Haki za Binadamu kinaungana na
vyombo vya habari na wadau wengine wa habari katika kuadhimisha siku hii
muhimu.
Pamoja na uhuru wa vyombo vya habari kuwepo
kikatiba katika Ibara ya 18 na kulindwa na mikataba ya kimataifa, vyombo hivi
vimekuwa havifanyi kazi zake kwa uhuru hapa Tanzania. Tumeshuhudia matukio
mbalimbali ambayo yanakikuka uhuru wa vyombo vya habari katika miaka ya hivi
karibuni, ikiwemo kutishiwa ama kufungiwa kwa vyombo vya habari, wanahabari
kushambuliwa wakiwa wanatekeleza majukumu yao, kuendelea kuwepo na kutumiwa kwa
sheria mbalimbali kandamizi zinazominya uhuru wa vyombo vya habari, na kutungwa
kwa sheria mpya kandamizi kama sheria ya makosa ya Kimatandao. Taarifa ya Haki za Binadamu ya Kituo cha Sheria na Haki za
Binadamu ya mwaka 2015 inaonyesha kwamba uhuru wa vyombo vya habari nchini Tanzania
umeendelea kuminywa na kusababisha wananchi kukosa haki yao ya msingi ya kupata
taarifa mbalimbali. Kubwa ni kutungwa kwa sheria mbili ambazo zinakandamiza na
kunyima haki ya uhuru wa kujieleza, kutafuta na kupata habari. Sheria hizi ni Sheria ya Mtandao na Sheria
ya Takwimu.
Sheria ya Mtandao inaminya
kwa kiasi kikubwa haki ya kupata na kusambaza habari na haki ya faragha. Sheria
hii ina vifungu mbalimbali ambavyo vinatoa makosa ya jinai kwa kubadilishana
taarifa mbalimbali na kuwapa askari polisi nguvu kubwa ya kukagua na kukamata
vifaa vya kielekroniki pale ambapo wanahisi vimetumika kufanya kosa la mtandao
au vina ushahidi. Vifungu ambavyo vinaminya haki ya kupata habari na haki ya
faragha ni pamona na vifungu vya 7,8,14, 16, 31,32,37,41 na 45. Kwa mfano
kifungu vha 16 kinakataza na kutoa adhabu kwa kutoa taarifa ambazo sio sahihi,
lakini hakikuweka bayana taarifa zipi zinaweza kuwa sahihi na zipi sio sahihi.
Sheria ya Takwimu inaminya uhuru wa
vyombo vya habari na asasi za utafiti kutoa taarifa kwa umma kwa kuzuia kutolewa kwa
taarifa kwa kigezo cha “taarifa ambazo zinapotosha”; kosa ambalo mtu akikutwa
na hatia anaweza kulipa faini ya million 10 au/pamoja na kwenda jela kwa miaka
3. Hili linaleta uoga na hofu kwa upande wa watafiti, vyombo vya habari na
asasi za kiraia kufanya tafiti na kuziwasilisha kwa uhuru. Sheria hii pia
inahimiza tafiti zote zinazofanywa kutotolewa kwa umma kabla hazijapitiwa na
kupitishwa na Ofisi ya Taifa ya Takwimu (NBS), jambo ambalo linalorudisha nyuma
uhuru wa kupokea taarifa tofauti za utafiti na mawazo mdala.
Ukiacha Sheria za Makosa ya Mtandao
na Sheria ya Takwimu, bado zipo sheria nyingine kama Sheria ya Magazeti ya
mwaka 1976 na Sheria ya Usalama wa Taifa ya mwaka 1970 zinaendelea kutumika
bila kufanyiwa mabadiliko, zikiminya uhuru wa vyombo vya habari na habari.
Sheria ya Magazeti ilitokana na sheria kama hiyo ambayo iliwekwa na wakoloni
kwa dhumuni la kukwamisha harakati za ukombozi, ikiwanyima uhuru waandishi wa
habari kwa kuwa na vifungu vinavyowabana katika kutafuta na kutoa taarifa
fulani, hasa zinazoigusa serikali. Kwa upande wa Sheria ya Usalama wa Taifa,
vyombo vya habari vinazuiwa kuandika kuhusu mambo ambayo ni kwa maslahi ya
kulinda usalama wa taifa, lakini sheria haijaweka bayana ni mambo gani hayo. Pia Sheria ya Utumishi na Sheria ya Maadili ya
Viongozi wa Umma zinawabana watumishi kutoa taarifa kwa umma.
Pia hivi karibuni kuzuia vyombo vya
habari kurusha matangazo ya moja kwa moja ya majadiliano Bunge ni kuvinyima
uhuru na kuwanyima wananchi haki yao ya kikatiba ya kupata taarifa. Hatua hii
inapaswa kupingwa kwa nguvu zote, kwani inawanyima wanachi haki yao ya msingi
ya kupata habari moja kwa moja bila kuhaririwa wala kuchujwa. Wananchi wana
haki ya kujua ni nini wawakilishi wao (wao) waliowachagua wanafanya na namna
wanavyowawakilisha Bungeni.
Kituo cha Sheria na Haki za Binadamu
kinatambua umuhimu wa vyombo vya habari katika kukuza na kuhimiza utekelezwaji
wa haki za binadamu. Vyombo vya habari vimekua ni wadau wakubwa katika
kusambaza elimu na hali ya haki za binadamu Tanzania, na Kituo kimekuwa
kikifanya navyo kazi kwa karibu katika hilo.
Uhuru wa vyombo vya habari umeendelea
kupata changamoto kwa kutokuwepo kwa sheria inayoongoza vyombo vya habari. Sote
tunajua kuwa mchakato wa upatikanaji wa sheria hizi umekwama wa muda mrefu
sasa.
Hivyo basi, kwa kutambua umuhimu wa
vyombo vya habari kwa mustakabali wa taifa letu la Tanzania, Kituo cha Sheria
na Haki za Binadamu kinapendekeza yafuatayo:
1. Kituo kinatambua na
kupongeza juhudi za serikali ya awamu ya tano katika kupambana na ufisadi,
rushwa na matumizi mabaya ya ofisi. Vyombo vya habari vinaweza kusaidia
sana katika mapambano haya iwapo
havitaminywa na sheria na mazingira. Hivyo serekali haina budi kurekebisha sheria
na kufuta vifungu kandamizi vyenye kuminya uhuru wa habari na wanahabari na
kuwapa wanahabari uwanja mpana wa kutafuta na kutoa habari kwa uhuru, kama;
Sheria ya Magazeti, Sheria ya Usalama wa
Taifa, Sheria ya Utumishi na Sheria ya Maadili ya Viongozi wa Umma
2.
Sheria za makosa ya mitandao na takwimu ni vizuri sheria hizi
zikaangaliwa upya na kurekebishwa ili kutoathiri haki za msingi za binadamu na
utendaji kazi wa vyombo vya habari na asasi za kiraia. Kituo kinatoa wito kwa
serikali kuimarisha nguvu ya vyombo hivi na asasi za kiraia kufanya tafiti na
kutoa taarifa ambazo zitasaidia kuongeza uwajibikaji na uheshimuji wa haki za
binadamu na sheria.
3. Serikali kuanzisha upya mchakato
wa kupata Sheria ya Vyombo vya Habari,
wanahabari na haki ya kupata habari ili tuweze kupata sheria nzuri na zinazoenda na wakati zitakazolinda na
kusimamia uhuru wa vyombo vya habari na wanahabari.
1. Pia Kituo kinatoa rai wa
wanahabari na vyombo vya habari kuzingatia uweledi na maadili ya kazi yao kwa
kutoa taarifa sahihi, zenye uchunguzi na zenye lengo la kuelimisha, kuendeleza
na kujenga jamii yenye kuheshimu haki za binadamu, utawala bora na utawala wa
sheria nchini.
Mwisho, Watanzania wana haki ya
kupata taarifa mbalimbali, kutoa na kupokea maoni mbali mbali na mbadala kuhusu
mambo yote yanayo wahusu. Hivyo uhuru wa
vyombo vya habara ni msingi muhimu wa kujenga jamii ya kidemokrasia, yenye
kuheshimu haki za binadamu, utawala wa
sheria na kwa maendeleo endelevu yetu
sote.
Imetolewa na;
Kituo cha Sheria na Haki za Binadamu
Helen Kijo-Bisimba
Mkurugenzi Mtendaji.
No comments:
Post a Comment